Tản Mạn Về Unicode chữ Quốc Ngữ

GS Huỳnh Chiếu Đẳng
8 th�ng 10 năm 2004

T�i nhận được nhiều email hỏi về chuyện bỏ dấu tiếng Việt trong computer, thay v� trả lời ri�ng từng người t�i xin được trả lời chung như sau. T�i kh�ng v�o chi tiết nhiều, như vậy b�i d�i qu�, nhưng đưa cho q�i bạn � niệm, từ đ� q�i bạn tự giải quyết theo nhu cầu. . Nếu qu� bạn muốn thực h�nh đ�nh v� đọc chữ c� dấu xin đọc b�i kế tiếp t�n l� �Unicode v� email chữ quốc ngữ�.

Xin q�i bạn nh� nghề tha lỗi, t�i kh�ng d�ng chữ nghĩa nh� trường để tr�nh b�y m� d�ng ng�n b�nh thường h�ng ng�y cho b� con dể hiểu. T�i nghĩ tới đ�u viết tới đ�, c� khi luợm thuộm cũng xin bỏ qua lu�n. Vậy mời b� con nh� nghề l�nh mặt gi�m ch�t x�u nghe.

1. �Quốc ngữ l� chữ nước ta� c� c�i kh� cho người d�ng computer l� bỏ dấu. Mấy tay l�m software t�y phương kh�ng thấy được điều nầy v�o buổi ban đầu, do vậy c�c nước viết chữ kiểu �con tr�ng b� , kiểu �g� bới� như Trung Hoa, Nhật Bản, Ấn Độ... đều kẹt cứng.

2. Từ ng�y c� c�i IBM XT, c�ch nay hơn 20 chăm th� chuyện đ�nh dấu tiếng Việt tr�n computer l� đ� được mơ tưởng đến. C� lẽ người đầu ti�n tạo ra c�ch bỏ dấu tr�n PC l� anh Hồ Th�nh Việt (người s�ng lập ra c�ng ty VNI, tiếc l� anh vừa m�n phần khi c�n kh� trẻ). L�c đ� display CGA (CGA kh�ng phải VGA đ�u) kh�ng c� font dấu tiếng Việt, n�n VNI phải chế ra c�i board nhỏ gắn th�m v�o để display được dấu, v� t�i cũng l� một trong những người đầu ti�n mua board nầy (l�c đ� mắc lắm q�i bạn ơi).

3. C� board đ�nh display được dấu nhưng muốn in ra giấy c� dấu th� phải c� laser printer, đ�u mua nổi, mắc lắm, chừng $500 tới $1000. D�ng software VNI (l�c đ� chạy trong DOS) để đ�nh dấu.

4. Sau nầy khi Windows NT, Windows 2000 (hay XP qu�n mất) ra đời, c� tay VN n�o đ� l�m việc cho h�ng Microsoft �nh�y theo� VNI đem bỏ v�o Windows. Anh Việt ki�n Microsoft về chuyện vi phạm t�c quyền. Microsoft bảo đ� l� public domain. Anh hỏi t�i thấy sao, t�i n�i "ch�u chấu đ� voi" kiện chơi chớ thắng Microsoft sao nỗi.

5. Nhưng m� anh Việt thắng Microsoft đ� q�i bạn ơi, h�n chớ kh�ng phải hay. L� do l� l�c đ� ch�nh phủ thấy Microsoft mạnh qu�, n�n muốn �tề� bớt thế lực đi. Nhiều tiểu bang c�ng nộp đơn kiện Microsoft (chuyện nầy n�i d�i nất th� giờ q�i bằng hữu)... Để tập trung v�o việc đ�i ph� với nh� nước Mỹ, Microsoft "x� b�m bum" cho anh Việt một số tiền nhỏ (nhỏ với Microsoft, nhưng lớn, kh� lớn, rất lớn đối với VNI). Tiếc thay được tiền kh�ng bao l�u th� anh Việt mất. Mấy h�ng nầy cũng để tường niệm v� ghi ơn người đ� c� c�ng gi�p phổ biến chữ quốc ngữ trong truyền th�ng, in ấn v� Internet�

6. Sau khi anh Việt l�m ra VNI th� t�i thấy c� nhiều người programmer kh�c l�m ra c�c software bỏ dấu kh�c như VNU, như VPS, VISCII, VIQR� rồi Vietware-X, Vietware-F� sau nầy B�ch Khoa Hồ Ch� Minh 1, B�ch Khoa Hồ Ch� Minh 2� rồi b�y giờ trong nước sang qua VietKeys�. N�n n�i th�m, VIQR l� kiểu đ�nh chữ bỏ dấu của sinh vi�n Việt (tại Mỹ) 15 năm trước khi �chat� với nhau qua modem� T�m t�nh với đ�o với k�p m� viết kh�ng bỏ dấu dễ giận nhau lắm, l�c đ� muốn bỏ dấu v� truyền đi qua modem tr�t lọt l� phải d�ng VIQR, n� chĩ sữ dụng Low ASCII, giống như text file tiếng Mỹ..

7. T�nh tới nay c� chừng 20 kiểu bỏ dấu tiếng Việt tr�n computer PC. Kiểu bỏ dấu th�ng dụng mươi năm trườc l� VNI. VNI d�ng c�ch đ�nh chữ c� dấu tr�n m�y đ�nh chữ trong nước khoảng 1950 đến sau 1975. Ng�y nay dầu d�ng keybpoard driver n�o đi nửa, thường kiểu bỏ dấu cũng như hồi thời nẫm, tức l� số 1 l� dấu sắc, số 2 l� dấu quyền, số 3 l� dấu hỏi. Đ�y kh�ng phải l� bản quyền của VNI m� l� kiều bỏ dấu theo m�y đ�nh chữ (thợ VN th�m thắc v�o ở thời nẫm).

8. Hiện t�i th�ch x�i nhất l� software VPSkeys của Hội Chuy�n Gia Việt Nam , kế đ� l� VietUni. L� do VPSKeys được tạo ra cho tất cả người Việt n�o cần đến v� biếu kh�ng. Kế nửa l� dễ d�ng, c� macro rất mạnh, giống như VNI, c� khi mạnh hơn�n� lại kh�ng tự động thay đổi dấu ngo�i � muốn của người xữ dụng.

9. Tất cả những software d�ng bỏ dấu được coi như l� keyboard driver, nghĩa l� khi run n� rồi th� q�i bạn đ�nh chữ a rồi số 1 tiếp liền theo, thi qu� bạn được chữ � .Dầu l� d�ng VNI, VPSkeys, ViệtKeys, VietUni� hay g� đi nửa, q�i bạn vẫn set cho n� bỏ dấu kiểu nầy đều được hết. Nhớ mỗi lần chỉ được load (run) một keyboard driver m� th�i. Nếu q�i bạn load VNI (tự động khi mở m�y computer) rồi lại install th�m VPSKeys (cũng tự động khi mở m�y) th� chắc chắn keyboard của q�i bạn rối loạn, đ�nh chữ chi cũng sai hết.

10. Khi đ� load (run) keyboard driver rồi th� nhớ hết sứ cẩn thận khi d�ng password. Th� dụ password của q�i bạn l� ba1lap1, c� keyboard driver sẽ trở th�nh b�l�p (nếu d�ng VNI). Lần sau kh�ng c� keyboard driver đang run th� PASSWORD của q�i bạn sẽ kh�ng được chấp nhận đ�u, v� sai.

11. Khi run keyboard driver rồi th� q�i bạn c� thể bỏ dấu bất cứ trong wordprocessing n�o như notepad, như wordpad, như MicrosoftWord, như Juno mail, Outlook, Yahoo mail, Hotmail mail�.Đ�nh trực tiếp kh�ng phải l� copy v� paste v�o đ�u. Trừ Outlook d�ng MsWord l�m word processing, c�n c�c email software kh�c đều rất yếu nếu d�ng edit email kh� d�i, đề nghị qu� vị d�ng MsWord đ�nh email, sau đ� copy rồi paste v�o v� gởi đi.

12. Xin qu� vị chớ lầm l� d�ng VNI chĩ đ�nh được encoding VNI m� th�i, n� c� thể đ�nh được b�i encoding theo mọi kiểu th�ng dụng. Th� dụ d�ng VNI c� thể đ�nh trực tiếp th�nh b�i Unicode. Cũng như vậy, qu� vị d�ng VPS (cho download free) cũng đ�nh được b�i encoding theo VNI, theo VPS, theo Unicode� tuỳ qu� vị set.

Th� dụ d�ng VPSkeys m� đ�nh b�i ra l� VNI, hay ngược lại d�ng keyboard driver l� VNI vẫn đ�nh được b�i encoding theo Unicode. Xin lưu � l� nếu qu� vị chỉ được load (run) một keyboard driver th�i, nếu c�ng l�c run VPS lẫn VNI th� kh�ng thể bỏ dấu được, keyboard rối loạn.



14. C�c font kể tr�n l� của Windows, m�y PC n�o cũng c�, n�n b�i gởi đi ai cũng đọc được. Nếu q�i bạn d�ng font VPS hay VNI để đ�nh chữ th� c� khi b�i gởi đi th� c� khi người nhận email kh�ng đọc được. L� do l� c� nhiều m�y computer chưa c� những font nầy.

15. Q�i bạn c� thể d�ng font chữ lạ l�ng m� m�y người nhận mail kh�ng hề biết tới để gởi mail. Muốn vậy khi save dưới dạng DOC q�i bạn nhớ embeded th�m v�o đ� font chữ q�i bạn d�ng. M�y người nhận đọc v� in kh�ng hề gặp trở ngại. Về c�ch gởi k�m theo font trong MsWord xin đọc b�i �Unicode v� email chữ quốc ngữ�.

16. Nhiều khi q�i bạn đ�nh Unicode, đọc v� in ra đ�ng tr�n m�y m�nh, nhưng gởi đi người nhận thấy to�n l� chữ bu�, đ� kh�ng phải l� lỗi ở qu� bạn, hay lỗi ở người nhận email, m� v� hai c�i software email gởi v� nhận kh�ng cộng t�c với nhau. Th� dụ Juno mail gởi b�i Unicode cho Yahoo hay OAL mail thường hay trục trặc�Trong trường hợp nầy q�i bạn n�n d�ng Microsoft Word m� đ�nh mail, save dưới dạng DOC, attached theo l� xong.

17. Ri�ng t�i c� c�ch gởi mail chữ c� dấu m� bất cứ bạn n�o d�ng bất cứ hệ điều h�nh n�o như Mac, như Linux, như Windows 75, Windows 3.1, ngay như d�ng DOS trơn vẫn dọc được như thường. L�u l�u q�i bạn c� nhận từ t�i một email như vậy.

18. Microsoft Windows thao t�ng thế giới, n�n nhiều quốc gia, nhất l� v�ng Đ�ng Nam �, c� khuynh hướng d�ng operating system bỏ ngỏ l� Linux để tr�nh sự khống chế của Windows. T�i thấy điều nầy rất hay. Linux free v� bỏ ngỏ l� diều thật đ�ng q�i. Ng�y nay người ta th�ch d�ng Unicode để thay dần dần c�c kiểu encode chữ Việt kh�c, ngay cả trong nước cũng bỏ BKHCM m� qua Unicode rồi.

19. Cuối c�ng nhưng chưa hết, l� hiện nay q�i bạn v�o tiệm mua c�i PC chạy Windows Install sẳn Windows XP, q�i bạn tưởng c�i Windows XP Home Edition nầy l� free. Kh�ng đ�u Microsoft t�nh q�i vị tr�n $100 đ�, cộng v�o gi� m�y. Thường khi một bộ PC (chưa c� monitor) kh� tốt b�n ở Fry�s Electronic l� $179 load operating system l� Linux. (m�y kh� nhanh chạy tới speed 1.6 GHtz). Nếu một m�y y như vậy load Windows th� gi� sẽ tr�n $300. C�c bạn cứ mua m�y Linux đi, đem về format hard drive rồi Install lại Windows XP �ch�m� m� x�i. Muốn ch�m software th� v�o c�c webpage ngoại quốc như của người Trung Hoa v� của c�c quốc gia Li�n S� củ. Software n�o cũng c� cả. Cứ v�o lấy về x�i. Ngay như trước ng�y Windows XP ch�nh thức ph�t h�nh, t�i đ� x�i Beta version cả 6 th�ng trước.

Đọc rồi bỏ nghe q�i bằng hữu, đứng n�i t�i xu� nghe. C�c h�ng software muốn kiện th� n�n kiện đằng gốc tức l� chũ nh�n c�c webpage hay c�c quốc gia chứa c�c site nầy.

20. C�c chữ sai ch�nh tả hay sai v� l� l� do keyboard driver dốt kh�ng phải tại t�i dốt đ�u. (m� dốt thật, t�i qu�n nhiều chữ kh�ng biết bỏ dấu hỏi hay ng�).



-- Kẻ Sĩ Bắc H� (ke_si_bac_ha@yahoo.com), October 13, 2004

Answers

Chu giao su Chieu-dang va chu Ke-si, cac chu lam chuyen hoi-nach !

Anh dang design kieu chu Viet deo can bo-dau , cac chu nen vinh-danh anh ! Bo-khi 80 trieu nguoi VN doc duoc hay doan duoc la anh vui roi,dua nao doan khong duoc thi la con cho an cut, who care ?

-- chi-bua (mingo@netscape.net), October 13, 2004.

Thằng ch� b�a chỉ l� đứa 'tự vẽ b�a' đeo !!! c�i chuyện kh�ng bỏ dấu cả bao nhi�u người Việt tại hải ngoại n�y đ� l�m cả mấy chục năm nay trước khi c� c�c loại fonts được tạo ra do VPS, VNI-times, Unicode,v.v...

Cj� b�a l� thằng cướp cạn, đ�ch c� g� l� mới mẻ khi d�ng chữ Việt kh�ng bỏ dấu cả !? Thế m� la to�ng l�n l� 'new idea' với design ! Nghe ph�t th�i !!!

�,...n� ch� b�a sao kh�ng về VN m� tranh c�i quyền design cầu c� tra với CS miền bắc đi cha nụi, hốt khối tiền để l�m 'trade mark' ? Hằng ng�y c� triệu ...triệu người d�n đang l�m c�ng t�c ị....l�n c�i 'trade mark' của ch� b�a !!!

Ch� b�a l� 'ch� g�a' chỉ viết giữ phần 'lương kh�'.

-- Độc Ẩm Cũng Th� !? (lairaibasoi@yahoo.com), October 13, 2004.

Hey KSBH, cái nhà anh cũng thuộc loại cao thủ vỏ lâm kỳ cựu trong giới giang hồ vi tính. Trong này tôi có biết anh CTHN cũng có nhiều năm lăn lộn với máy PC, từ thời tiền internet, thời của BBS, nhiều hôm thức trắng đêm sưu tầm ba cái nhu liệu khi chạy thì máy chết cứng, chỉ có nước tắt máy. Tôi vẩn còn nhớ có thời thức sáng đêm ngồi edit mấy cái font để in được chử Việt trên máy laser, với cái program Fontographer thì phải. Trong DOS, tôi có viết một cái program để poke cái character chữ Việt vào trong phần video của bộ nhớ memory, việc này chỉ để học hỏi thôi, vì thời đó tài liệu về cách cấu tạo chữ Việt rất hiếm.

Nói về các nhu liệu đánh chữ Việt VNI, VPS, UniKey ... mỗi cái có một problem riêng biệt. Khi có thì giờ tôi sẽ viết một bài về vấn đề này. VPS có một cái khó chịu là khi copy một đoạn nào (vào trong clipboard) để paste khi cần tới, lở đánh một dấu Việt thì clipboard bị xoá đi vì VPS giử những chữ vừa đánh vào khu memory này. Đó là chưa nói đến sự compatible với mấy cái software khác như Photoshop, CorelDraw, v.v... Tôi hiện chỉ xử dụng VCatKey (anh ToSuCS có post cái link trong forum này), không bị problem với clipboard, compatible với hầu hết các software tôi đang dùng, không cần phải install, chỉ có một cái khó chịu nho nhỏ là không dùng keyboard turn off được, phải click lên taskbar để turn off nó.

Tôi cũng muốn nói thêm là, cũng là người xử dụng VNI trong thế hệ version đầu tiên, tôi quen dùng kiểu đánh dấu bằng các con số. Kiểu đánh này quá cực, tay phải luôn dời bỏ vị trí để nhấn vào những con số, nên có rất nhiều người không thích đánh chữ Việt. Dạo sau này tôi học lối đánh Telex mà các cụ ngày xưa trong nghành bưu điện hay dùng, nghĩa là dùng những chữ W, R, S, F, J, X thay cho các dấu, ví dụ: ă = aw; ư = uw; ơ = ow; đ = dd; sắc = s ; huyền = f; hỏi = r; ngã = x; nặng = j. Phương pháp này ngón tay ít bị nhầm chổ, nhưng có cái bất tiện khác là khi đánh chữ Tây Mỹ thì phải tắt nhu liệu tiếng Việt, hoặc phải đánh double (too trở thành tô, đánh tooo thì thành too).

Vài lời góp ý thêm với anh KSBH. Bài viết của anh khá đầy đủ, có ích cho những người chưa rành chữ Việt và Unicode.

-- _Đỉnh Ngu Trí Tệ CS (NgàyTànCS@KhátMáu.hn.vn), October 13, 2004.

***

Trong Internet, Unicode chỉ OK với c�c Server n�o cho ph�p nhận Unicode v� người đọc th� cần c�i Mail Server/reader chịu nhận Unicode, AOL của t�i từ AOL-8 về trước th� O OK nhưng AOL-9 nay th� OK mỗi khi t�i Email từ AOL mail server

Cũng giống như post JPEG l�n V�, ng�y xưa d�ng imgr th� OK bỗng dưng sau n�y phả d�ng tabel command của HTML v� như anh VAS đ� n�i, USENET server của VAS bỏ

c�i priviledge n�o đ� n�n O d�ng imgr được nữa

Một người nh�n 1 ng�y nắng trời xanh th� bảo l� đẹp y�u đời, c�n người lao động thợ hồ th� bảo l� lại th�m 1 ng�y nắng ch�y da :)))))

-- Only Chibua my son is still bitching his own Vietnamese ABC :) (ChuyenTriHOINACH@aol.com), October 13, 2004.

lairai tui thấy hầu hết người Việt hay sai dấu ch�nh tả l� dấu hỏi v� ng�. Phần lớn l� do c�ch ph1t �m m� th�i !!! Th� dụ : T�nh Cũ (mới, cũ ...) nhưng nếu qu� vị n�o m� đọc l� T�nh Củ th� đ� trật rồi, cho n�n viết trật l� điều tự nhiện, v� Củ đ�y l� củ khoai, củ th�u biu, củ cải,v.v...

Chưa chắc người miền bắc đ� ph�t �m đ�ng, Lairai tui c� một số bạn người bắc ở v�ng n�o đ� gần Nam Định ph�t �m dấu hỏi ra 'dấu h�i' nghe hơi ngộ nhưng đ� l� thổ �m địa phương ! MỘt điều nữa l� khi tui d�ng bộ g� VNI (bỏ dấu nằng số), trong khi đ�nh nhanh, hay g� nhầm số 3 (dấu hỏi) v� 4 (dấu ng�). V �i điều g�p th�m � kiến cho điểm 20 của KSBH hay �ng Gs Huỳnh Chiếu Đẳng !

-- Độc Ẩm Cũng Th� !? (lairaibasoi@yahoo.com), October 13, 2004.

Thu kieu chu

UNICODE

Trời chiều bảng lảng bóng hoàng hôn

Tiếng ốc xa đưa vẳng trống dồn

VNI-WIN

Trôøi chieàu baûng laûng boùng hoaøng hoân

Tieáng oác xa ñöa vaúng troáng doàn

VISCII

Tr¶i chi«u bäng läng bóng hoàng hôn

Tiªng ¯c xa ðßa vÆng tr¯ng d°n

VPS-Win Tr©i chiŠu bäng läng bóng hoàng hôn

Ti‰ng Óc xa ÇÜa v£ng trÓng dÒn

-- trbapi (trbapi@yahoo.de), October 29, 2004.

Thu UNICODE so Trời chiều bảng lảng b�ng ho�ng h�n

Tiếng ốc xa đưa vẳng trống dồn

-- trbapi (trbapi@yahoo.de), October 29, 2004.

Warum funktioniert es nicht wie gewuenscht ?

Trời chiều bảng lảng bóng hoàng hôn

Tiếng ốc xa đưa vẳng trống dồn

Gác mái ngư ông về viễn phố

Gỏ sừng mục tử lại cô thôn

Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi

Dặm liễu xương sa khách bước dồn

Kẻ chốn chương đài, người lữ thứ < p> Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn

-- trbapi (trbapi@yahoo.de), November 01, 2004.

Trời chiều bảng lảng bóng hoàng hôn Tiếng ốc xa đưa vẳng trống dồn Gác mái ngư ông về viễn phố Gỏ sừng mục tử lại cô thôn Ngàn mai gió cuốn chim bay mỏi Dặm liễu xương sa khách bước dồn Kẻ chốn chương đài, người lữ thứ Lấy ai mà kể nỗi hàn ôn

-- trbapi (trbapi@yahoo.de), November 01, 2004.