HỒI K� TRẦN QUANG CƠ

BBT: Từ đầu năm nay, giới c�n bộ Bộ ngoại giao rồi

giới tr� thức trong nước đ� chuyền tay nhau tập hồi k�

Hồi ức v� Suy nghĩ của �ng Trần Quang Cơ, nguy�n thứ

trưởng ngoại giao. T�c giả l�m việc ở Bộ ngoại giao từ

năm 1954. Năm 1968 �ng tham gia Hội nghị Paris

(68-73), cuộc đ�m ph�n về b�nh thường ho� quan hệ với

Mĩ (75-78) v� c�c cuộc thương lượng giải quyết vấn đề

Campuchia (thập ni�n 80-90). Năm 1991, được đề nghị

l�m bộ trưởng ngoại giao thay thế �ng Nguyễn Cơ Thạch,

�ng viện l� do � sức khoẻ � để từ chối. Cuối năm 1993,

�ng xin r�t khỏi Ban chấp h�nh Trung ương Đảng.

Đ�y l� một chứng từ rất quan trọng về quan hệ đối

ngoại của Việt Nam trong một giai đoạn kh� khăn, đồng

thời về những bất đồng trong nội bộ l�nh đạo ĐCSVN.

Hai chương ch�ng t�i tr�ch đăng dưới đ�y cho thấy

tr�ch nhiệm nặng nề của c�c �ng Nguyễn Văn Linh v� L�

Đức Anh v�o đầu thập ni�n 1990 trong quan hệ với Bắc

Kinh v� việc giải quyết vấn đề Campuchia.

Tập hồi k� 82 trang (khổ A4, viết xong lần thứ nhất

năm 2001, ho�n th�nh th�ng 5-2003) n�y tất nhi�n chưa

được xuất bản c�ng khai. Với nội dung phong ph�, ch�nh

x�c v� trung thực, n� cung cấp những th�ng tin qu�

hiếm về những vấn đề Việt Nam đương đại. Ch�ng t�i sẽ

c� dịp trở lại t�c phẩm n�y.

Cuộc gặp cấp cao Việt � Trung tại Th�nh Đ�

Ng�y 29.8.90, đại sứ Trương Đức Duy xin gặp gấp Tổng

B� Thư Nguyễn Văn Linh v� Thủ tướng Đỗ Mười chuyển

th�ng điệp của Tổng B� Thư Giang Trạch D�n v� Thủ

tướng L� Bằng mời TBT Nguyễn Văn Linh, Thủ tướng Đỗ

Mười v� Cố vấn Phạm Văn Đồng sang Th�nh Đ� [Chengdu],

thủ phủ tỉnh Tứ Xuy�n [Xichuan], Trung Quốc ng�y

3.9.90 để hội đ�m b� mật về vấn đề Campuchia v� vấn đề

b�nh thường ho� quan hệ hai nước. Trương n�i mập mờ l�

Đặng Tiểu B�nh c� thể gặp anh T�. Trung Quốc c�n lấy

cớ ở Bắc Kinh đang bận chuẩn bị tổ chức ASIAD (� Vận

hội) n�n kh�ng gặp cấp cao Việt Nam ở thủ đ� Bắc Kinh

được v� kh� giữ được b� mật, m� gặp ở Th�nh Đ�.

Đ�y quả l� một sự chuyển biến đột ngột của ph�a Trung

Quốc. Trước đ�y Trung Quốc n�i kh�ng chỉ sau khi giải

quyết xong vấn đề Campuchia mới gặp cấp cao ta v� mới

b�n vấn đề b�nh thường ho� quan hệ. Năm ng�y trước �

ng�y 24.8.90 � Trung Quốc c�n b�c bỏ việc gặp cấp cao,

nay lại mời ta gặp cấp cao trong một thời hạn rất gấp

v� đồng � cấp cao sẽ n�i chuyện về cả hai vấn đề

Campuchia v� vấn đề b�nh thường ho� quan hệ.

Th�i độ � thiện ch� � gấp g�p như vậy của Bắc Kinh

kh�ng phải tự nhi�n m� c�. N� c� những nguy�n nh�n s�u

xa v� nh�n tố bức b�ch :

a. Tất cả những hoạt động đối ngoại v� đối nội của

Trung Quốc trong hơn 10 năm qua khẳng định chiến lược

nhất qu�n của họ l� ki�n quyết thực hiện " 4 hiện đại

", biến Trung Quốc th�nh một cường quốc h�ng đầu tr�n

thế giới, đồng thời x�c định vị tr� nước lớn của m�nh

trước hết ở Đ�ng Nam � v� ch�u � - Th�i B�nh Dương. V�

lợi �ch chiến lược đ�, Trung Quốc ki�n tr� tranh thủ

Mỹ, Nhật, phương T�y, đồng thời b�nh thường ho� quan

hệ với Li�n X�. Nhưng sau hơn 10 năm cải c�ch v� mở

cửa, t�nh h�nh ch�nh trị, x� hội v� kinh tế của Trung

Quốc rất kh� khăn. Sau sự kiện Thi�n An M�n, mục ti�u

chiến lược đ� đang bị đe doạ nghi�m trọng. Về đối

ngoại, bị Mỹ, Nhật v� phương T�y thi h�nh cấm vận.

Trong khi đ�, qu� tr�nh cải thiện quan hệ Mỹ-X� tiến

triển rất nhanh. X�-Mỹ hợp t�c chặt chẽ giải quyết c�c

vấn đề thế giới v� khu vực kh�ng kể đến vai tr� của

Trung Quốc. Ngay trong vấn đề Campuchia, vai tr� Trung

Quốc cũng bị lấn �t (X�-Mỹ tiếp x�c trao đổi chặt chẽ

về vấn đề Campuchia, cuộc gặp Sihanouk � Hun Xen ở

Tokyo l� do sự d�n xếp của Mỹ, Nhật v� Th�i, ngo�i �

muốn của Trung Quốc). Phương T�y tiếp tục đ�i Trung

Quốc thực hiện d�n chủ v� giải quyết vấn đề Campuchia

tr�n cơ sở kiềm chế Khmer Đỏ.

b. Chuyến đi Đ�ng Nam � của L� Bằng (6-13.8.90) nằm

trong y�u cầu chiến lược của Trung Quốc tranh thủ ho�n

cảnh quốc tế ho� b�nh để thực hiện � 4 hiện đại �,

diễn ra trong bối cảnh li�n minh Trung Quốc x�y dựng ở

Đ�ng Nam � trong 10 năm qua để chống Việt Nam đang tan

vỡ sau khi Việt Nam r�t qu�n khỏi Campuchia v� sau khi

Mỹ đ� điều chỉnh ch�nh s�ch. Cuộc đi thăm của L� đ�

bộc lộ những điểm đồng v� bất đồng giữa Trung Quốc v�

c�c nước ASEAN. C�c nước ASEAN vẫn rất lo ngại l� do

b�nh trướng của Trung Quốc. Trung Quốc buộc phải cam

kết nội bộ c�c nước trong khu vực, ủng hộ c�c đảng

cộng sản v� vấn đề Hoa kiều, tuy�n bố sẵn s�ng thương

lượng v� hợp t�c về vấn đề Trường Sa. Tiếp tục đối đầu

với Việt Nam kh�ng c�n ph� hợp với ch�nh s�ch Đ�ng Nam

� của Trung Quốc l�c n�y nữa.

c. Sau khi Việt Nam đ� ho�n tất việc r�t qu�n khỏi

Campuchia, c�c nước phương T�y, Mỹ, Nhật, ASEAN đi v�o

cải thiện quan hệ với ta theo hướng kh�ng c� lợi cho

t�nh to�n của Trung Quốc ở Đ�ng Nam �. Trước t�nh h�nh

đ�, Trung Quốc kh�ng muốn chậm ch�n.

d. Về thời điểm : trong cuộc họp ng�y 27 v� 28.8.90

tại Nữu Ước, P5 đ� thoả thuận văn kiện khung về giải

ph�p to�n bộ cho vấn đề Campuchia (gồm c�c vấn đề :

c�c lực lượng vũ trang Campuchia, tổng tuyển cử dưới

sự bảo trợ của LHQ, nh�n quyền v� bảo đảm quốc tế đối

với thể chế tương lai của Campuchia). Văn kiện về nh�n

quyền kh�ng đề cập trực tiếp đến vấn đề diệt chủng,

chỉ n�i Campuchia sẽ " kh�ng trở lại ch�nh s�ch v�

h�nh động trong qu� khứ �. C�n Trung Quốc buộc phải

nh�n nhượng kh�ng c�n đ�i lập ch�nh phủ li�n hiệp 4

b�n ngang nhau, phải chấp nhận vai tr� lớn của LHQ. P5

thoả thuận lịch giải quyết vấn đề Campuchia : trong

tuần từ 3.9 đến 9.9 họp c�c b�n Campuchia ở Jakarta để

lập SNC trước phi�n họp Đại hội đồng LHQ, tiếp đ� họp

mở rộng với c�c nước trong khu vực (c� Trung Quốc),

đến khoảng th�ng 10-11.90 họp uỷ ban Phối hợp Hội nghị

Paris về Campuchia để soạn thảo Hiệp định tr�n cơ sở

văn kiện khung do P5 vạch ra, c�c ngoại trưởng k� Hiệp

định ; 15 nước trong Hội đồng Bảo An th�ng qua. Trung

Quốc đặt cuộc gặp cấp cao Trung-Việt trong c�i khung

thời gian n�y. Tuy nhi�n Bắc Kinh giấu kh�ng cho ta

biết g� về những thoả thuận giữa họ v� c�c ư�ớc lớn

trong Hội đồng bảo an, mặt kh�c cũng giữ k�n cuộc hẹn

gặp ta ở Th�nh Đ� v� kh�ng muốn l�m cho phương T�y v�

ASEAN lo ngại khả năng đo�n kết hợp t�c giữa Trung

Quốc v� Việt Nam.

Ng�y 30.8.90, Bộ Ch�nh trị họp b�n về việc gặp l�nh

đạo Trung Quốc. Anh Linh n�u � kiến l� sẽ b�n hợp t�c

với Trung Quốc để bảo vệ chủ nghĩa x� hội chống đế

quốc, v� hợp t�c giữa Phnom Penh v� Khmer Đỏ để giải

quyết vấn đề Campuchia, mặc d� trước đ� Bộ Ngoại Giao

đ� tr�nh b�y đề �n n�u r� l� rất �t khả năng thực hiện

phương �n n�y v� phương hướng chiến lược của Trung

Quốc vẫn l� tranh thủ phương T�y phục vụ " 4 hiện đại

". Anh L� Đức Anh bổ sung � anh Linh : � Phải n�i về

ho� hợp d�n tộc thực sự ở Campuchia. Nếu kh�ng c� Pol

Pot th� vẫn tiếp tục chiến tranh ". Anh V� Ch� C�ng

kh�ng đồng �, n�i : � Trung Quốc sẽ kh�ng nghe ta về

hợp t�c bảo vệ chủ nghĩa x� hội. Trung Quốc muốn tranh

thủ phương T�y ". Anh Thạch cảnh gi�c : " Vẫn c� 3 khả

năng về quan hệ giữa ta v� Trung Quốc, kh�ng phải chỉ

l� khả năng tốt cả. Dự kiến Trung Quốc sẽ n�u c�ng

thức " SNC 6+2+2+2 " để nhấn r� l� c� 4 b�n Campuchia

(trong đ� Khmer đỏ l� 1 b�n), xo� vấn đề diệt

chủng..." Sự thực sau n�y cho thấy Trung Quốc c�n đ�i

cao hơn thế !

Ng�y 2.9.90, ba đồng ch� l�nh đạo cao cấp của ta đến

Th�nh Đ� đ�ng hẹn. Th�p t�ng c� Hồng H� - Ch�nh Văn

ph�ng Trung ương, Ho�ng B�ch Sơn - Trưởng ban Đối

ngoại, v� Đinh Nho Li�m � Thứ trưởng Bộ Ngoại Giao.

Đ�ng ch� � l� trong đo�n kh�ng c� bộ trưởng ngoại giao

Nguyễn Cơ Thạch.

Sau 2 ng�y n�i chuyện (3-4.9.90), kết quả được ghi lại

trong một văn bản gọi l� " Bi�n bản t�m tắt " gồm 8

điểm. Khi nghi�n cứu bi�n bản 8 điểm đ�, ch�ng t�i

nhận thấy c� tới 7 điểm n�i về vấn đề Campuchia, chỉ

c� 1 điểm n�i về cải thiện quan hệ giữa hai nước m�

thực chất chỉ l� nhắc lại lập trường cũ Trung Quốc gắn

việc giải quyết vấn đề Campuchia với b�nh thường ho�

quan hệ giữa Việt Nam v� Trung Quốc. Trong 7 điểm về

Campuchia, 2 điểm l� những điểm c� t�nh chất chung về

mặt quốc tế m� 2 b�n đang c�n tranh c�i (giải ph�p

ch�nh trị to�n diện cho vấn đề Campuchia ; r�t hết

qu�n Việt Nam ở Campuchia c� dẫn chứng), c�n 5 điểm

th� ho�n to�n l� đ�p ứng y�u cầu của Trung Quốc.

Kh�ng c� điểm n�o theo y�u cầu của ta cả. Trong bản thoả

thuận, vấn đề nổi cộm nhất l� điểm 5 về việc th�nh lập

SNC. L�nh đạo ta đ� thoả thuận dễ d�ng, kh�ng do dự

(!), c�ng thức " 6+2+2+2+1 " (ph�a Phnom Penh 6 người

; ph�a " 3 ph�i " 7 người ; 2 của Khmer đỏ, 2 của ph�i

Son San, 2 của ph�i Sihanouk v� bản th�n Sihanouk) m�

Từ Đ�n T�n vừa đưa ra ở H� Nội v� bị t�i b�c. C�ng

thức n�y bất lợi cho Phnom Penh, với c�ng thức " 6+6 "

hay " 6+2+2+2 ", tức l� hai b�n c� số người ngang nhau

m� Sihanouk v� Hun Xen đ� thoả thuận ở Tokyo.

Về s�ng kiến " giải ph�p Đỏ � cho vấn đề Campuchia m�

l�nh đạo ta đưa ra, tưởng như ph�a Trung Quốc sẽ nhiệt

liệt hoan ng�nh, song L� Bằng đ� b�c đi : � C�c đồng

ch� n�i cần thực hiện 2 đảng cộng sản hợp t�c với nhau

để ph�t huy hơn nữa. T�i đồng � một phần v� kh�ng đồng

� một phần. Bốn b�n Campuchia, x�t về lực lượng qu�n

sự v� ch�nh quyền, mạnh nhất l� hai đảng cộng sản, c�

vai tr� nhiều hơn. Nhưng phần t�i kh�ng đồng � l� ở

Campuchia kh�ng chỉ c� hai đảng cộng sản m� c�n c� c�c

thế lực kh�c l� lực lượng của Sihanouk v� lực lượng

của Son San. Lực lượng của họ kh�ng lớn lắm nhưng họ

được quốc tế ủng hộ. B�i x�ch họ th� c� lập SNC, kh�ng

thể đo�n kết Campuchia. Cần phải để cho hai b�n kia

ph�t huy t�c dụng ở Campuchia ". V� Giang Trạch D�n

c�ng n�i th�m : " C�c nước phương T�y rất ch� � tới

quan hệ của ch�ng ta. C�c đồng ch� đến đ�y, cho đến

nay c�c nước kh�ng ai biết, cũng kh�ng cho c�c b�n

Campuchia biết. Ch�ng t�i cảnh gi�c vấn đề n�y. Họ cho

rằng Việt nam XHCN, Trung Quốc XHCN đều do Đảng Cộng

sản l�nh đạo, họp với nhau b�n c�i g� đ�y ? V� vậy

ch�ng t�i giữ k�n chuyến đi n�y. T�nh h�nh quốc tế

hiện nay nếu để hai đảng cộng sản bắt tay nhau l� s�ch

lược kh�ng lợi cho ch�ng ta ".

Th�nh Đ� l� th�nh c�ng hay l� thất bại của ta ?

Ngay say khi ở Th�nh Đ� về, ng�y 5.9.90 anh Linh v�

anh Mười, c� th�m anh Thạch v� L� Đức Anh, đ� bay sang

Phnom Penh th�ng b�o lại với Bộ Ch�nh trị Campuchia

nội dung cuộc gặp gỡ cấp cao Việt-Trung. Để th�m sức

thuyết phục Phnom Penh nhận Thoả thuận Th�nh Đ�, anh

Linh n�i với l�nh đạo Campuchia : � Phải thấy giữa

Trung Quốc v� đế quốc cũng c� m�u thuẫn trong vấn đề

Campuchia. Ta phải c� s�ch lược lợi dụng m�u thuẫn

n�y. Đừng đấu tranh với Trung Quốc đến mức x� đẩy họ

bắt tay chặt chẽ với đế quốc �. Lập luận n�y được L�

Đức Anh mở rộng th�m : " Mỹ v� phương T�y muốn cơ hội

n�y để xo� cộng sản. N� đang xo� ở Đ�ng �u. N� tuy�n

bố l� xo� cộng sản tr�n to�n thế giới. R� r�ng n� l�

kẻ th� trực tiếp v� nguy hiểm. Ta phải t�m đồng minh.

Đồng minh n�y l� Trung Quốc."

Nhưng c�u trả lời của Heng Somrin, thay mặt cho l�nh

đạo Campuchia, vẫn l� : " Phải giữ nguy�n tắc kh�ng

can thiệp v�o c�ng việc nội bộ của ch�ng ta. Những vấn

đề nội bộ li�n quan đến chủ quyền CPC phải do c�c b�n

CPC giải quyết ". Về " giải ph�p Đỏ �, Phnom Penh nhận

định : " Trung Quốc kh�ng muốn hai ph�i cộng sản ở

Campuchia hợp t�c với nhau g�y phức tạp cho quan hệ

của họ với Sihanouk v� với phương T�y. V� vậy ch�ng

t�i thấy rằng kh� c� thể thực hiện " giải ph�p Đỏ � v�

" giải ph�p Đỏ � tr�i với lợi �ch của Trung Quốc �.

Mặc d� ban l�nh đạo Campuchia đ� x�c định r� th�i độ

như vậy, song L� Đức Anh vẫn cứ cố thuyết phục Bạn : �

Ta n�i " giải ph�p Đỏ� nhưng đ� l� " giải ph�p Hồng ",

vừa xanh vừa đỏ. Trước mắt kh�ng l�m được nhưng phải

ki�n tr�. Ta l�m bằng nhiều con đường, l�m bằng thực

tế. C�c đồng ch� cần t�m nhiều con đường tiếp x�c với

Khmer Đỏ. Vấn đề tranh thủ Khmer Đỏ l� vấn đề s�ch

lược mang t�nh chiến lược� N�n ki�n tr� t�m c�ch li�n

minh với Trung Quốc, k�o Khmer Đỏ trở về� Ta đừng n�i

với Trung Quốc l� l�m " giải ph�p Đỏ �, nhưng ta thực

hiện " giải ph�p Đỏ � ; c� đỏ c� xanh�nhưng thực tế l�

hợp t�c hai lực lượng cộng sản ". Nguyễn văn Linh bồi

th�m : " Xin c�c đồng ch� ch� � lợi dụng m�u thuẫn,

đừng bỏ lỡ thời cơ. Trung Quốc muốn đi với Mỹ, nhưng

Mỹ �p Trung Quốc n�n Trung Quốc cũng muốn c� quan hệ

tốt với L�o, Việt Nam v� Campuchia. Nếu ta c� s�ch

lược tốt th� ta c� giải ph�p Đỏ.�

Theo b�o c�o của đại sứ Ng� Điền, th�i độ của bạn

Campuchia đối với ta từ sau Th�nh Đ� c� đổi kh�c. Về

c�ng khai, bạn cố tr�nh tỏ ra bị lệ thuộc v�o Việt

Nam. Tr�n cơ sở t�nh to�n về lợi �ch của m�nh, bạn tự

quyết định lấy đối s�ch, kh�ng trao đổi trước với ta,

hoặc quyết định tr�i với sự gợi � của ta tr�n nhiều

việc.

Nh�n lại, trong cuộc gặp Th�nh Đ�, ta đ� mắc lỡm với

Trung Quốc �t nhất tr�n 3 điểm :

* Trung Quốc n�i cuộc gặp Th�nh Đ� sẽ đ�m ph�n cả vấn

đề Campuchia v� vấn đề b�nh thường ho� quan hệ, nhưng

thực tế chỉ b�n vấn đề Campuchia, c�n vấn đề b�nh

thường ho� quan hệ hai nước Trung Quốc vẫn nhắc lại

lập trường cũ l� c� giải quyết vấn đề Campuchia mới

n�i đến chuyện b�nh thường ho� quan hệ hai nước ;

-- (Việt Nh�n @ Filson.Com), January 01, 2005

Answers

Response to HỒI KÝ TRẦN QUANG CƠ

* Trung Quốc n�i mập mờ l� Đặng Tiểu B�nh c� thể gặp

cố vấn Phạm Văn Đồng, nhưng đ� chỉ l� c�i " mồi " để

k�o anh Đồng tham gia gặp gỡ cấp cao.

* Trung Quốc n�i giữ b� mật việc gặp cấp cao hai nước,

nhưng ngay sau cuộc gặp hầu như tất cả c�c nước đ�

được ph�a Trung Quốc trực tiếp hay gi�n tiếp th�ng b�o

nội dung chi tiết bản thoả thuận Th�nh Đ� theo hướng

bất lợi cho ta.

Ng�y 7.9.90 Bộ ch�nh trị đ� họp thảo luận về kết quả

cuộc gặp cấp cao Việt-Trung v� cuộc gặp cấp cao Việt-

Campuchia sau đ�, v� quyết định ngay h�m sau Đỗ Mười

gặp đại sứ Trung Quốc th�ng b�o lại lập trường của

Campuchia ; đồng thời th�ng b�o với Li�n X�, L�o như

đ� th�ng b�o với Campuchia. Nếu c� ai hỏi về c�ng thức

" 6+2+2+2+1 ", n�i kh�ng biết.

Nhưng B�o Bangkok Post ng�y 19.9.90 trong b�i của

Chuchart Kangwaan đ� c�ng khai ho� bản Thoả thuận

Th�nh Đ�, viết r� Việt Nam đ� đồng � với Trung Quốc về

th�nh phần SNC của Campuchia sẽ gồm 6 người của Nh�

nước Campuchia, 2 của Khmer đỏ, 2 của ph�i Son San, 2

của ph�i Sihanouk, th�nh vi�n thứ 13 l� Ho�ng th�n

Sihanouk giữ chức Chủ tịch Hội đồng. Tạp ch� Kinh tế

Viễn Đ�ng (FEER) số 4/10 (10.10.90) đăng b�i Củ c�-rốt

v� c�i gậy viết về cuộc gặp gỡ cấp cao Trung-Việt ở

Th�nh Đ� giữa Tổng B� Thư Đảng v� Thủ tướng hai nước,

cho biết hai b�n đ� thoả thu�n c�ng thức " 6+6+1 " về

việc lập SNC. Ph�a Việt Nam c� nhượng bộ nhiều hơn.

Việc Ngoại trưởng hai nước kh�ng dự họp cấp cao l�

đ�ng ch� �. B�n trong, Trung Quốc n�i họ coi �ng Thạch

l� người c� quan điểm cứng rắn về vấn đề Campuchia

cũng như đối với Trung Quốc. Ng�y 12.10.90, nh� b�o

Nayan Chanda n�i với anh Thạch : " Trung Quốc đang

tuy�n truyền rộng r�i l� l�nh đạo Việt Nam đ�nh lừa

mọi người, họ k� kết với l�nh đạo Trung Quốc về th�nh

phần SNC nhưng đ� kh�ng thực hiện thoả thuận cấp cao

Việt-Trung. Việt Nam lại c�n x�i dục ch�nh quyền Phnom

Penh chống việc bầu Sihanouk l�m chủ tịch SNC v� đưa

ra hết điều kiện n�y đến điều kiện kh�c.� Ng�y

5.10.90, anh Nguyễn Cơ Thạch gặp Ngoại trưởng Mỹ

Baker. Baker cho biết l� sau khi cuộc họp c�c b�n

Campuchia ở Bangkok vừa qua thất bại, Trung Quốc rất

bất b�nh với l�nh đạo Việt Nam. Trung Quốc cho rằng

l�nh đạo cấp cao của Việt Nam đ� ho�n to�n đồng � với

đề nghị của Trung Quốc về con số 13 th�nh vi�n của SNC

nhưng lại n�i với Phnom Penh l� c�ng thức đ� l� � kiến

ri�ng của Trung Quốc, đ� kh�ng l�m g� để th�c đẩy

Phnom Penh thực hiện thoả thuận giữa cấp cao hai nước.

Kh�ng thể tin được ngay cả l�nh đạo cấp cao nhất của

Việt Nam cũng như Bộ Ngoại giao Việt Nam. Baker c�n

n�i rằng Trung Quốc đ� b�c bỏ đề nghị của l�nh đạo cấp

cao nhất của Việt Nam l� Việt Nam v� Trung Quốc đo�n

kết bảo vệ CNXH chống �m mưu của đế quốc Mỹ xo� bỏ

CNXH cũng như đề nghị của Việt Nam về giải ph�p dựa

tr�n li�n minh giữa Phnom Penh v� Pol Pot.

C�n L� Bằng trong khi trả lời phỏng vấn của Paisai

Sricharatchang, ph�ng vi�n tờ Bangkok Post tại Bắc

Kinh, ng�y 24.10.90, đ� x�c nhận c� một cuộc gặp b�

mật giữa l�nh đạo Trung Quốc v� Việt Nam hồi đầu th�ng

9 v� cho biết kết quả cuộc gặp đ� được phản ảnh qua

cuộc họp giữa c�c b�n Campuchia ng�y 10.9.90 tại

Jakarta. Trong khi n�i kh�ng biết chắc ph�a Việt Nam

đ� cố gắng thuyết phục Phnom Penh đến đ�u, L� nhận

định l� H� Nội chắc chưa l�m đủ mức. Điều đ� c� thể

thấy được qua việc Phnom Penh đ� c� " một th�i độ

thiếu hợp t�c ".

Sở dĩ ta dễ d�ng bị mắc lừa ở Th�nh Đ� l� v� ch�nh ta

đ� tự lừa ta. Ta đ� tự tạo ra ảo tưởng l� Trung Quốc

sẽ giương cao ngọn cờ CNXH, thay thế cho Li�n X� l�m

chỗ dựa vững chắc cho c�ch mạng Việt Nam v� chủ nghĩa

x� hội thế giới, chống lại hiểm hoạ " diễn biễn ho�

b�nh " của chủ nghĩa đế quốc do Mỹ đứng đầu. Tư tưởng

đ� đ� dẫn đến sai lầm Th�nh Đ� cũng như sai lầm " giải

ph�p Đỏ �.

Sau Th�nh Đ�, trong Bộ Ch�nh trị đ� c� nhiều � kiến

b�n c�i về chuyến đi n�y. Song m�i đến trước Đại hội

VII, khi Bộ Ch�nh trị họp (15-17.5.91) thảo luận bản

dự thảo B�o c�o về t�nh h�nh thế giới v� việc thực

hiện đường lối đối ngoại của Đại hội VI v� phương

hướng tới, cuộc gặp cấp cao Việt Nam - Trung Quốc ở

Th�nh Đ� mới lại được đề cập tới khi bản dự thảo b�o

c�o của Bộ Ngoại Giao c� c�u " c� một số việc l�m

kh�ng đ�ng với c�c Nghị quyết của Bộ Ch�nh trị về vấn

đề Campuchia ". Cuộc họp n�y đầy đủ Tổng B� Thư Nguyễn

văn Linh, c�c cố vấn Phạm văn Đồng, V� Ch� C�ng, c�c

uỷ vi�n BCT Đỗ Mười, V� Văn Kiệt, Nguyễn Cơ Thạch, L�

Đức Anh, Mai Ch� Thọ, Nguyễn Đức T�m, Đ�o Duy T�ng,

Đồng Sĩ Nguy�n, Đo�n Khu�, Nguyễn Thanh B�nh.

Anh T� n�i : " C� thời giờ v� c� cơ hội đem ra kiểm

điểm những việc vừa qua để nhận định s�u sắc th� tốt

th�i. Sau chuyến đi Th�nh Đ�, t�i vẫn �n hận về th�i

độ của m�nh. N�i l� tự kiểm điểm th� tự kiểm điểm. T�i

�n hận l� ở hai chỗ. L�c ở Th�nh Đ�, khi b�n đến vấn

đề Campuchia, người n�i l� anh Linh. Anh Linh n�i đến

phương �n ho� giải d�n tộc Campuchia. Sau đ� L� Bằng

tr�nh b�y phương �n " 6+2+2+2+1 " m� Từ Đ�n T�n khi

đ�m ph�n với anh Cơ ở H� Nội đ� �p ta nhận song ta

b�c. Anh Linh đ� đồng � (n�i kh�ng c� vấn đề). L�c đ�

c� lẽ do thấy th�i độ của t�i, Giang mời t�i n�i. T�i

n�i : t�i kh�ng nghĩ phương �n 13 n�y l� hay, � t�i

n�i l� kh�ng c�ng bằng... T�i �n hận l� lẽ ra sau đ�

đo�n ta n�n hội � lại sau bữa tiệc buổi tối. Nhưng t�i

kh�ng nghĩ ra, chỉ ph�n v�n. S�ng sớm h�m sau, mấy anh

b�n Ban Đối Ngoại v� anh Hồng H� n�i nhỏ với t�i l�

cốt sao tranh thủ được nguy�n tắc " consensus " (nhất

tr�), c�n con số kh�ng quan trọng. T�i nghe hơi y�n

t�m nhưng vẫn nghĩ c� hội � vẫn hơn. Sau đ�, Trung

Quốc đưa k� bản thoả thuận c� n�i đến con số 13� T�i

ph�n v�n muốn được biết nội dung trước khi ta hạ b�t

k�. Nếu như đo�n ta trao đổi với nhau sau phi�n họp

đầu, sau khi L� Bằng đưa ra c�ng thức 6+2+2+2+1 th� ta

c� thể c� c�ch b�n th�m với họ. Hai l� trước khi k�

văn bản do chuy�n vi�n hai b�n thoả thuận, c�c đồng

ch� l�nh đạo cần xem lại v� b�n bạc xem c� thể th�m

bớt g� trước khi k�. Nghĩ lại, khi họ mời Tổng B� Thư,

-- (Việt Nh�n @ Filson.Com), January 01, 2005.

Response to HỒI KÝ TRẦN QUANG CƠ

Chủ tịch Hội đồng Bộ trưởng ta sang gặp Tổng B� Thư,

Chủ tịch Quốc vụ viện, lại mời th�m t�i. T�i kh� bất

ngờ, kh�ng chuẩn bị kỹ. Anh Mười cho l� họ mời rất

trang trọng, cơ hội lớn, n�n đi. Nhưng đi để rồi k�

một văn bản m� ta kh�ng lường trước hậu quả về phản

ứng của Bạn Campuchia, rất gay gắt. T�i hiểu l� Bạn

kh� bất b�nh, thậm ch� l� uất nhau. Cho ta l� l�m sau

lưng, c� hại cho người ta."

Anh Linh : " Anh T� nhớ lại xem. Kh�ng phải t�i đồng

�, t�i chỉ n�i ta nghi�n cứu xem x�t v� cuối c�ng đặt

vấn đề th�ng b�o lại Campuchia� B�y giờ t�i vẫn nghĩ

thế l� đ�ng. T�i kh�ng thấy �n hận về việc m�nh chấp

nhận phương �n 13� Vấn đề Campuchia d�nh đến Trung

Quốc v� Mỹ. Phải t�nh đến chiến lược v� s�ch lược.

Phải tiếp tục l�m việc với Campuchia về chiến lược,

phải c� nhiều biện ph�p l�m cho bạn thấy �m mưu của đế

quốc Mỹ chống ph� chủ nghĩa x� hội ở ch�u �, cả ở

Cuba. N� đ� ph� Trung Quốc qua vụ Thi�n An M�n rồi,

nay chuyển sang ph� ta� Trung Quốc muốn th�ng qua

Khmer Đỏ nắm Campuchia. Song d� b�nh trướng thế n�o

th� Trung Quốc vẫn l� một nước x� hội chủ nghĩa."

Anh Thạch : " Về chuyện Th�nh Đ�, Trung Quốc đ� đưa cả

băng ghi �m cuộc n�i chuyện với l�nh đạo ta ở Th�nh Đ�

cho Phnom Penh. Hun Xen n�i l� trong bi�n bản viết l�

" hai b�n đồng � th�ng b�o cho Campuchia phương �n

6+2+2+2+1" nhưng băng ghi �m lại ghi r� anh Linh n�i

l� " kh�ng c� vấn đề g� ". T�i xin tr�nh b�y để c�c

anh hiểu nguy�n do con số 13 l� từ đ�u. Tại Tokyo

th�ng 6.90, Sihanouk v� Hun Xen đ� thoả thuận th�nh

phần SNC gồm hai b�n ngang nhau = 6+6. Từ Đ�n T�n sang

H� Nội, �p ta nhận c�ng thức 6+2+2+2+1 kh�ng được. Đến

cuộc gặp Th�nh Đ�, Trung Quốc lại đưa ra. Khi ta sang

Phnom Penh để thuyết phục bạn nhận con số 13 với

nguy�n tắc l�m việc consensus trong SNC, anh Hun Xen

n�i ri�ng với t�i : ch�ng t�i thắng m� phải nhận số

người �t hơn b�n kia (b�n ta 6, b�n kia 7) th� mang

tiếng Campuchia bị Việt nam v� Trung Quốc �p. Như vậy,

d� l� consensus cũng kh�ng thể thuyết phục nh�n d�n

Campuchia được. Chỉ c� thể nhận 12 hoặc 14 th�nh vi�n

trong Hội đồng D�n tộc Tối cao. Phải n�i l� Phnom Penh

thắc mắc nhiều với ta. Li�n X�, Anh, Ph�p, Nhật, Mỹ

đều cho ta biết l� Trung Quốc đ� th�ng b�o cho họ đầy

đủ về Thoả thuận Th�nh Đ� v� n�i với họ l� l�nh đạo

Việt Nam kh�ng đ�ng tin cậy. Trung Quốc đ� sử dụng

Th�nh Đ� để ph� quan hệ của ta với c�c nước v� chia rẽ

nội bộ ta�"

H�m sau, Bộ Ch�nh trị họp tiếp, anh Mười n�i : " Ta

t�n th�nh Sihanouk l�m chủ tịch Hội đồng D�n tộc Tối

cao, Hun Xen l�m ph� chủ tịch, lấy nhất tr� trong Hội

đồng D�n tộc Tối cao l�m nguy�n tắc. Đ�y kh�ng phải l�

một nh�n nhượng� Nếu c� anh Thạch đi Thanh Đ� th� tốt

hơn�"

Anh T� : " Vấn đề chủ yếu kh�ng phải l� th�i độ của ta

ở Th�nh Đ� như anh Mười n�i, m� l� kết quả v� t�c động

đến bạn Campuchia đ�nh gi� ta như thế n�o ? Ở Th�nh

Đ�, điều ta l�m c� thể chứng minh được nhưng

Cam-puchia cho l� ta giải quyết tr�n lưng họ. V� vậy

m� t�i �n hận. T�i �n hận l� về sau n�y sẽ để lại hậu

quả."

Anh Mười : " Với tinh thần một người cộng sản, t�i cho

l� ta kh�ng sai. Ban Campuchia nghĩ g� về ta l� quyền

của họ. Với tinh thần một người cộng sản, ta kh�ng bao

giờ vi phạm chủ quyền của bạn."

Anh Thạch : " Họp Bộ Ch�nh trị để kiểm điểm, t�i xin

được n�i thẳng. C� phải khi đi Th�nh Đ� về, anh Đỗ

Mười c� n�i với t�i l� hai �ng anh nhận hơi sớm. Anh

Linh nhận c�ng thức 13 v� anh T� nhận consensus

(nguy�n tắc nhất tr�) " .

Anh V� Văn Kiệt : � Trong th�m t�m t�i, t�i kh�ng đồng

� c� anh T� trong đo�n đi Th�nh Đ�. Nếu c� gặp anh

Đặng th� anh T� đi l� đ�ng. T�i n�i thẳng l� t�i x�t

xa khi biết anh T� đi c�ng anh Linh v� anh Mười chỉ để

gặp Giang v� L�, kh�ng c� Đặng. M�nh bị n� lừa nhiều

c�i qu�. T�i nghĩ Trung Quốc chuy�n l� cạm bẫy."

Vốn l� người điềm đạm, song anh T� c� l�c đ� phải ph�t

biểu : " M�nh hớ, m�nh dại rồi m� c�n n�i sự nghiệp

c�ch mạng l� tr�n hết, c�n được hay kh�ng th� kh�ng

sao. C�ng lắm l� n�i c�i đ�, nhưng t�i kh�ng nghĩ như

vậy l� thượng s�ch. T�i kh�ng nghĩ người l�nh đạo n�n

l�m như vậy."

Thoả thuận Việt Nam - Trung Quốc ở Th�nh Đ� đ�ng như

anh T� lo ngại đ� để lại một ấn tượng kh�ng dễ qu�n

đối với Phnom Penh. Trong phi�n họp Quốc hội Campuchia

ng�y 28.2.91, Hun Xen ph�t biểu : " Như c�c đại biểu

đ� biết, vấn đề SNC n�y rất phức tạp. Ch�ng ta phải

đấu tranh khắc phục v� l�m thất bại �m mưu của kẻ th�

nhưng bọn ủng hộ ch�ng kh�ng đ�u. Mặc d� Hội đồng đ�

được th�nh lập tr�n cơ sở 2 b�n b�nh đẳng nhưng người

ta vẫn muốn biến th�nh 4 b�n theo c�ng thức 6+2+2+2+1,

v� vấn đề chủ tịch l�m cho Hội đồng kh�ng hoạt động

được ".

T�i c�n nhớ khi tiếp t�i ở Phnom Penh, ng�y 28.9.90,

Hun Xen đ� c� những � kh� mạnh về thoả thuận Th�nh Đ�

: " Khi gặp Sok An ở Bangkok h�m 17.9, Trung Quốc doạ

v� đ�i SOC phải c�ng nhận c�ng thức m� Việt Nam v�

Trung Quốc đ� thoả thuận. Nhưng Phnom Penh độc lập.

Sok An đ� n�i rất đ�ng khi trả lời Trung Quốc l� � n�y

l� của Việt Nam kh�ng phải của Phnom Penh."

Cuộc hội đ�m Th�nh Đ� th�ng 9.90 ho�n to�n kh�ng phải

l� một th�nh tựu đối ngoại của ta, hiện tại đ� l� một

sai lầm hết sức đ�ng tiếc về đối ngoại. V� qu� n�n

n�ng cải thiện quan hệ với Trung Quốc, đo�n ta đ� h�nh

động một c�ch v� nguy�n tắc, tưởng rằng thoả thuận như

thế sẽ được l�ng Bắc Kinh nhưng tr�i lại thoả thuận

Th�nh Đ� đ� l�m chậm việc giải quyết vấn đề Campuchia

v� do đ� l�m việc b�nh thường ho� quan hệ với Trung

Quốc, uy t�n quốc tế của ta bị hoen ố.

Việc ta đề nghị hợp t�c với Trung Quốc bảo vệ chủ

nghĩa x� hội chống đế quốc Mỹ, thực hiện � giải ph�p

Đỏ " ở Campuchia l� kh�ng ph� hợp với Nghị quyết 13

của Bộ Ch�nh trị m� c�n g�y kh� khăn với ta trong việc

đa dạng ho� quan hệ với c�c đối tượng kh�c như Mỹ,

phương T�y, ASEAN, v� t�c động kh�ng thuận lợi đến

quan hệ giữa ta v� đồng minh, nhất l� quan hệ với Li�n

X� v� Campuchia. Trung Quốc một mặt b�c bỏ những đề

nghị đ� của ta, nhưng mặt kh�c lại d�ng ngay những đề

nghị đ� chơi xấu ta với c�c nước kh�c nhằm tiếp tục c�

lập ta, g�y sức �p với ta v� Campuchia.

C�ng với việc ta th�c �p Phnom Penh đi v�o " giải ph�p

Đỏ ", việc ta thoả thuận với Trung Quốc c�ng thức SNC

tại Th�nh Đ� l� kh�ng ph� hợp với nguy�n tắc nhất qu�n

của Đảng ta l� kh�ng can thiệp v� kh�ng quyết định c�c

vấn đề nội bộ của Campuchia, l�m tăng mối nghi ngờ vốn

c� của Campuchia đối với ta, đi ngược lại chủ trương tăng

cường v� củng cố mối quan hệ với ta với Campuchia v� L�o.

Trần Quang Cơ

(tr�ch Hồi ức v� suy nghĩ, 2003)

-- (Việt Nh�n @ Filson.Com), January 01, 2005.